Tag: Planmatig schrijven

Limeschrift 13 – Johanna Lime over schrijven

On door johannalimeinInformatie2 reacties

3 september 2020

Het dertiende blog voor ‘Limeschrift’, in een serie van twintig blogs over schrijven.

Deze keer over de negen stappen plot, deze gebruik ik meestal voor mijn romans.

Vandaag gaat het over het onderwerp van dit plaatje.

 

De 9 stappen plot methode

Alleen een begin, midden en einde is het gewoon niet voor mij. Misschien dat ik daar met een kort verhaal gebruik van maak, maar voordat ik aan een roman begin, wil ik meer houvast hebben. Ik heb een goede kapstok nodig om alle scènes uit mijn brainstorm aan op te hangen. Een 100 punten plan is weer te veel van het goede. Zo heel erg gestructureerd is ook weer niet nodig, het verhaal hoeft nog niet helemaal spijkervast te staan. Tijdens het schrijfproces zelf mag er best nog wat veranderen. Als ik nieuwe ingevingen krijg, wil ik ze kunnen verwerken.

Zo werkt het voor mij, wat niet wil zeggen dat het voor jou ook zo werkt. Er zijn nog veel meer andere plotmethodes die je gebruiken kunt.

Nadat ik een gedeelte doorgenomen had van het boek: “Een bestseller schrijven voor dummies”, van Bart van Lierde, en daarna ook nog ergens een schema van Larry Brooks vond, besloot ik aan het begin van mijn schrijfavontuur dit schema te gaan gebruiken voor mijn romans. Het boek van Bart van Lierde staat nu half bestudeerd in mijn kast, ik ben ermee gestopt om het verder door te nemen. Het is echt een studieboek waarbij ik aantekeningen maak voor mezelf. Het staat in mijn planning om het later weer eens door te nemen, want de inmiddels gemaakte aantekeningen wil ik op een andere manier gaan uitwerken voor mezelf. Soms verandert door de tijd ook het doel voor het bestuderen van informatie.

Vorig jaar vond ik bij de voorbereidingen op de National Novel Writing Month een prachtige opzet voor hoe je voorbereidingen op het schrijven van je verhaal kan aanpakken. Ik gebruikte het direct voor mijn project: het verhaal voor Interplanetair deel 1, Ruimtestad. Dat beviel me goed, al filterde ik er wel de dingen uit die voor mij belangrijk waren. Dat was ook de bedoeling van de NaNoWriMo organisatie.

In die voorbereidingen stond de uitwerking van het 9 stappan plot, dat ik hier nu voor dit blog gebruik. Het komt op hetzelfde neer als het plot dat ik eerder al gebruikte voor de verhaalschema’s voor mijn boeken, die ik altijd in Excel neerzet.

 

Het 9 stappen plot, zoals ik die in de voorbereidingen op NaNoWriMo vond

De 9 stappen plotmethode is een eenvoudige, gedetailleerde en toch toegankelijke manier om je verhaal in te delen, dat hieronder ook aangepast is aan “De reis van de held.”

Bijna alle fantasyverhalen volgen een versie van de reis van de klassieke held: een personage heeft een ervaring, leert iets en krijgt een inzicht waardoor zijn overtuigingen veranderen. Er zijn keerpunten en scènes die in het verhaal worden opgenomen. Als die ontbreken, komen de personages niet op een emotioneel krachtige manier in contact met lezers.

Stap 1. De Beginsituatie (begin met een blinde vlek) – Introduceer het hoofdpersonage in zijn/haar normale leven, met vrienden, familie, werk, school. Wat is zijn/haar blinde vlek? Iets onbewusts dat het hoofdpersonage menselijk maakt en waardoor de lezer zich met hem/haar kan identificeren. Welke angsten zijn er? Wat ontbreekt er in zijn/haar leven? Wat wil hij/zij meer dan wat ook ter wereld? Waar kan de antagonist hem/haar op aanspreken en hem/haar uit evenwicht halen totdat het probleem is opgelost?

Stap 2. Beginincident (oproep tot avontuur) – Er verandert iets in de situatie. Er is iets dat het rustige leventje compleet verstoort. Iets waardoor de hoofdpersoon uit zijn/haar comfortzone getrokken wordt. Wat het ook is, het zet je verhaal in actie. Wat gebeurt er? Hoe reageert je hoofdpersonage? Accepteert hij/zij deze oproep tot avontuur meteen, of probeert hij/zij te ontkennen wat er gebeurt zodat alles weer normaal kan worden?

Stap 3. Eerste plotpunt (er is geen terug mogelijk) – Het hoofdpersonage heeft misschien geprobeerd de oproep te vermijden, maar nu worden de dingen vreemder/intenser en wordt hij/zij gedwongen om een keuze te maken, om iets te doen. Alles verandert, er is nu geen weg meer terug! Hoe escaleert de situatie? Wat dwingt je hoofdpersonage om te kiezen? Wat vinden ze hiervan?

Stap 4. Eerste keerpunt (eerste gevecht) – Het hoofdpersonage heeft zijn/haar nieuwe situatie verkend, mensen ontmoet, nieuwe dingen geleerd. Hij/zij heeft nieuwe gevaren en spanningen ontdekt. De antagonist heeft zich voor het eerst goed laat gelden. De protagonist vecht terug maar wordt verslagen, zijn/haar de blinde vlek zit in de weg. Wat gebeurt er?

Stap 5. Middelpunt (verschuiving van slachtoffer naar initiatiefnemer) – Het hoofdpersonage blijft nieuwe uitdagingen aangaan, maar verdedigt zich. Meestal reageert hij/zij, wacht hij/zij, maakt hij/zij de problemen alleen maar erger. Dan, halverwege de roman, gebeurt er iets dat hun perspectief verschuift en hen aanspoort om actie te ondernemen, te stoppen met terugtrekken en te beginnen met winnen. Wat probeert de protagonist om zich te verdedigen? Wat maakt het alleen maar erger? Welke nieuwe plannen bedenkt hij/zij? Hoe is zijn/haar perspectief veranderd?

Stap 6. Tweede keerpunt (tweede gevecht) – De protagonist heeft de tweede confrontatie met de antagonist (in een of andere vorm). Misschien leiden de gemaakte plannen hiertoe, of misschien was het een aanval waarop hij/zij moest reageren. Hoe dan ook, deze tweede confrontatie leidt er uiteindelijk toe dat dingen veel, veel slechter zijn dan voorheen. Wat gebeurt er? Wat probeert het hoofdpersonage te doen? Hoe worden de dingen erger?

Stap 7. Tweede plotpunt (donkere nacht van de ziel) – Op dit punt is alles waar het hoofdpersonage bang voor was, gebeurd. Hij/zij heeft de strijd verloren (meestal vanwege zijn/haar gebrek aan inzicht in zichzelf) en de gevolgen zijn ernstig. De protagonist voelt zich vreselijk en geeft alle hoop op. Totdat iets hen dwingt om van gedachten te veranderen, om zijn/haar overtuigingen bij te stellen. De protagonist krijgt een openbaring over zichzelf, ziet in wat de blinde vlek was die hem/haar dwarszat en die de antagonist heeft misbruikt. Hij/zij strijdt. Met de nieuwe kennis staat hij/zij weer op. Welke vreselijke dingen zijn er gebeurd? Wat doet het hoofdpersonage? Welke openbaring heeft hij/zij en welke nieuwe plannen maakt hij/zij?

Stap 8. Laatste gevecht (triomf/kennis) – Met de nieuwe kennis, en misschien met de aanmoediging van een goede vriend, vecht het hoofdpersonage met zijn/haar grootste, slechtste vijand (wat dat ook betekent in je verhaal). Dit is dramatisch! Het gaat heen en weer, dingen lijken donker, je hoofdpersonage gaat verliezen, oh nee, toch niet! Dan komt de overwinning. Wat zal dat laatste conflict zijn? Wat wordt het meest opwindende, gespannen, dramatische deel van je verhaal?

Stap 9. Keer terug naar de gewone wereld – De protagonist keert terug naar huis, maar hij/zij is door de gebeurtenissen veranderd. Hij/zij ziet hun oude leven op een nieuwe manier. Hoe is de protagonist precies veranderd? Wat doet hij/zij? Hoe voelt hij/zij zich?

Voor plotters zoals ik, is het beter om dit eerst tot op zekere hoogte helemaal in kaart te brengen voordat je aan je boek begint te schrijven. Met deze 9 stappen structuur plaats je de haken van de kapstok waaraan je het verhaal op kunt hangen.

 

Het verhaalschema van Larry Brooks

In feite is het plotschema van Larry Brooks, dat hierboven op het plaatje staat te vergelijken met het 9 stappen plotschema en de onderdelen van der reis van de held. Hij verdeelt het verhaal in percentages.

Bij 0% is er de opzet van het verhaal, de introductie van de protagonist, de blinde vlek, het conflict, het beginincident, het moment waarop er iets verandert in de situatie.

Bij 25% is er de reactie. De antagonist wordt bekend. Terugvechten helpt niet, de tegenstand wordt groter.

Bij 50% komt er een nieuwe aanval De protagonist wordt krachtiger, moet zelf initiatief nemen en komt in actie. Maar de antagonist slaat nog harder terug en alles lijkt verloren.

Bij 75% is alles wat bedacht kan worden bekend. Hierna komen er geen nieuwe dingen in het verhaal. De protagonist zet alles op alles, komt in actie tegen de antagonist, verslaat innerlijke zwakheden.

Bij 100% is er de climax en de oplossing. Het is erop of eronder. De protagonist wint of gaat ten onder.

 

Soms zijn de belangrijke punten in een verhaal genuanceerd en liggen ze er minder dik bovenop. Bij meerdere hoofdpersonages heeft ieder personage zijn/haar eigen blinde vlek en zijn/haar eigen conflicten om op te lossen. Een antagonist hoeft niet altijd een persoon te zijn, het kan ook iets abstracts zijn, iets maatschappelijks bijvoorbeeld.

Dat ik mijn nieuwe verhaal nu heb geplot, betekent niet dat ik het in een keer helemaal goed op kan schrijven. Ik heb vast nog wel meerdere versies nodig voordat ik er tevreden mee ben. Al schrijvende verandert er bij mij best nog veel aan een verhaallijn, op een meer organische manier. Een schema is alleen prettig voor houvast, het mag je mogelijkheden niet beperken. Daarnaast gebruik ik voor personages en wereldbouw nog allerlei andere lijsten en aantekeningen. Maar hier is dus mijn manier van plotten uit de doeken gedaan. Doe er je voordeel mee en kijk of het voor jou misschien ook iets is. Maar houd wel het plezier in het schrijfproces vast! Misschien doe jij het wel heel anders?

Vandaag tot zover. Volgende keer een nieuwe blog over schrijven.

Het is leuk om reacties op dit blog te krijgen, dus als je tot zover gekomen bent, laat dan weten wat je hiervan vond. Dat kan ook goed in de opmerkingen op Facebook.

Alvast bedankt daarvoor,

Groeten van Johanna Lime

Limeschrift 11 – Johanna Lime over schrijven

On door johannalimeinInformatie2 reacties

20 augustus 2020

Het elfde blog voor ‘Limeschrift’, in een serie van twintig blogs over schrijven.

Deze keer over de spanningsboog, een achtbaan.

Vandaag gaat het over het onderwerp van dit plaatje.

De spanningsboog

De schematische afbeelding van een achtbaan wordt vaak gebruikt om de spanningsboog van een verhaal weer te geven. Je kunt dit gebruiken om te plotten of als een begin om een meer diepgaande uitwerking van het verhaal te plannen. In ieder geval mag je je ervan bewust zijn dat veel verhalen op deze manier verlopen.

Ik heb de termen voor mezelf wat aangepast in het schema hieronder, dat ik heb gevonden in de door NaNoWriMo verstrekte voorbereidingsdocumenten, die bedoeld zijn om schrijvers ertoe aan te zetten te beginnen met een maand lang schrijven.

Dit schema heeft zes onderdelen. Mijn uitgewerkte planning, die ik voor romans gebruik, heeft er nog veel meer. Daarover schrijf ik later in Limeschrift.

Situatie

Dit is de situatie aan het begin van het verhaal. In deze situatie komt het hoofdpersonage in beeld. De hoofdpersoon met verlangens en angsten. Hier krijgt de lezer een idee waarom dat wat er met het hoofdpersonage gebeurt er echt toe doet, waarom dat zo belangrijk is. Wat wil de hoofdpersoon het allerliefst en welke angsten en valse overtuigingen weerhouden hem of haar ervan om te krijgen wat hij of zij verlangt? Welke interne conflicten hebben de hoofdpersonen van het verhaal? De lezer krijgt hints over de spannende en enge dingen die kunnen gaan gebeuren.

Beginincident

Het beginincident brengt de hoofdpersoon buiten haar of zijn comfortzone. Hier begint het avontuur, of ze nu klaar zijn of niet. Het kan een behoorlijk opwindend moment zijn voor het hoofdpersonage, maar echt episch hoeft ook weer niet. Er komt een conflict naar boven waar de protagonist mee te maken krijgt. Zodra het gebeurt, is er geen weg meer terug.

Oplopende conflicten

De oplopende conflicten, ook wel stijgende actie genoemd, is het langste deel van een roman. Dit gedeelte bestaat uit vele evenementen, die elk het meest opwindende deel van het verhaal opbouwen: de climax. Het is waar de personages zich ontwikkelen, waar hun relaties zich verdiepen en waar alles naar boven komt wat er met hen gebeurt vóór die grote finish. Dit is de grootste helling in de achtbaan – hoe hoger men komt, hoe spannender het wordt. Hierin zit het onder ogen zien van de consequenties van het beginincident, de beslissingen die de protagonist maakt, de actie die de hoofdrolspelers ondernemen, de tegenwerking door de antagonist, de verandering van plannen, verschillende keerpunten, grotere tegenstand, rampen en donkere momenten voor de protagonist en een moment van bewustwording.

Climax

De climax of het hoogtepunt is het punt waarop de protagonist de valse overtuigingen ontdekt en transformeert, zijn of haar blinde vlek inziet, de aller-moeilijkste uitdaging aangaat en de angsten overwint. Het is het moment waarop het karakter wordt getest. Nadat de interne strijd gewonnen is, moet nu de externe strijd gewonnen worden. Het is het moment helemaal bovenaan de achtbaan, vlak voor de snelle afdaling. Dit moment duurt niet lang en de climax in een roman ook niet. Soms kan het zelfs toe met een alinea.

Afname spanning

De afname van spanning of vallende actie is wat er daarna gebeurt. Het is het snelle deel van een roman. Je dendert over het spoor van de achtbaan naar beneden met je handen in de lucht! Wordt de tegenstander verslagen? Komen de dromen van de hoofdrolspeler eindelijk uit? Dit betekent niet dat het precies zo gaat als de protagonist gehoopt had. Maar er is wel iets in de hoofdpersoon veranderd, als gevolg van wat er in het verhaal gebeurd is.

Oplossing

De oplossing is hoe de dingen uiteindelijk uitkomen op het einde van het verhaal. Het is ook een plaats waar je ziet hoe het personage en zijn of haar leven is veranderd. Alle avonturen veranderen uiteindelijk iets aan de manier waarop het hoofdpersonage de wereld en hun plaats daarin ziet. In de laatste scènes worden die veranderingen gemarkeerd.

Vandaag tot zover. Volgende keer een nieuwe blog over schrijven.

Het is leuk om reacties op dit blog te krijgen, dus als je tot zover gekomen bent, laat dan weten wat je hiervan vond. Dat kan ook goed in de opmerkingen op Facebook.

Alvast bedankt daarvoor,

Groeten van Johanna Lime

 

Limeschrift 10 – Johanna Lime over schrijven

On door johannalimeinInformatie3 reacties

13 augustus 2020

Het tiende blog voor ‘Limeschrift’, in een serie van twintig blogs over schrijven.

Deze keer over organisch schrijven en werken op gevoel en intuïtie.

Vandaag gaat het over het onderwerp van dit plaatje.

Verschillende soorten schrijvers

Er zijn verschillende soorten schrijvers, die je in grote lijnen in kunt delen in organische schrijvers en planmatige schrijvers. Bovendien heb je schrijvers die heel methodisch werken en schrijvers die helemaal vertrouwen op hun intuïtie.

Een methodische organische schrijver schiet steeds heen en terug tussen schrijven en plannen. Ze beginnen aan de hand van een verhaalidee en verzonnen personages gewoon met schrijven, maar telkens als ze iets geschreven hebben vragen ze zich af of alles klopt. Dan lezen ze terug, plannen en schrijven weer verder. Deze manier van schrijven is een beetje chaotisch, maar hij werkt voor veel schrijvers erg goed.

Een zeldzaam fenomeen is de intuïtieve organische schrijver. Dit is de vorm van schrijven die het meest geromantiseerd is. Men gaat er vaak vanuit dat zulke schrijvers een pak papier of een schriftje bij zich hebben en dan vanuit hun hart het hele boek in een keer uit kunnen schrijven. Dat personages hen vertellen wat ze schrijven moeten. Deze schrijvers weten dus heel intuïtief hoe het hele verhaal geschreven moet worden. Toch zijn er bijna geen mensen die in een keer het verhaal goed op kunnen schrijven, zodat direct alles klopt. Meestal moet er nog wel iets aan verbeteren voordat het uitgegeven kan worden.

Een verhaal ontwikkelt zich namelijk al schrijvende, omdat het creatieve proces een organisch proces is. Te vergelijken met iets dat leeft en groeit. Het is dus niet statisch en onbeweeglijk.

Vaak weten organische schrijvers van tevoren helemaal nog niet waar het verhaal hen heen leidt en hoe het einde van hun boek zal worden of hoeveel hoofdstukken het zal beslaan. Ik neem aan dat ze al brainstormend steeds ideeën krijgen en die in hun verhaal verwerken. Het nadeel hierbij is dat je alles in je hoofd meedraagt en dat er weinig concreet op het papier te vinden is, behalve het uitgeschreven verhaal zelf.

Renate Dorrestein was zo’n organische schrijfster. In haar boek ‘Het geheim van de schrijver,’ vertelt ze dat ze vaak heel veel verschillende versies nodig had om haar verhaalidee helemaal goed uit te werken. Dat nam vaak veel tijd in beslag, wat zij zag als een nadeel van organisch of intuïtief schrijven. Een organisch verhaal ontwikkelt zich en blijft los. Het is in meest extreme zin nog zo flexibel dat het alle kanten op kan buigen.

Schrijvers die planmatig werken, zijn onder te verdelen in methodische planners en intuïtieve planners. Methodische planmatige schrijvers hebben veel voorbereiding nodig. Zij beginnen pas met schrijven wanneer de structuur van een verhaal, de uitwerking van personages en het plotten van de scènes helemaal is uitgeschreven. Intuïtieve planmatige schrijvers maken op hun gevoel een samenvatting van het verhaal en gaan dan schrijven. Daarna verandert er tijdens het schrijven van het verhaal nog van alles, maar aan de samenvatting hebben ze een houvast. Ze weten al hoe het verhaal in grote lijnen in elkaar zit en waar het eindigt.

Mijn schrijfproces

Als ik naar mijn schrijfproces kijk, ben ik voor mijn romans een planmatige schrijver. Ik werk niet zo strikt methodisch dat ik alles heb geplot en dan in een keer alle scènes op kan schrijven zonder dat er tijdens het proces nog van alles verandert. Er zijn toch nog aardig wat momenten waarbij ik mijn intuïtie aan moet spreken. Maar ik gebruik wel graag een samenvatting of uitgewerkte structuur met scènes en lijsten van personages voordat ik begin met schrijven. Meestal heb ik voor een boek toch wel meer versies nodig voordat het verhaal echt goed uitgeschreven staat. Daarbij is er in de loop van jaren wel een ontwikkeling te zien. Ik heb steeds minder versies nodig, naar gelang ik meer ervaring in het schrijven krijg.

Voor de korte verhalen, die ik voor schrijfwedstrijden maakte, had ik in het begin vaak alleen een brainstorm nodig. Daarbij maakte ik dan aantekeningen in een schriftje. Aan steekwoorden had ik meestal genoeg. Het verhaal zat in mijn hoofd en hoefde alleen nog uitgewerkt te worden. Daarna even wegleggen en nog een keer herschrijven, dan was het klaar.

Tegenwoordig gebruik ik naast die brainstorm steeds vaker de verhaalstructuur die uitgewerkt is in Limeschrift 08, zoals bij het verhaal van Asterix en Obelix. Meestal hebben mijn korte verhalen minder stappen nodig dan dat voorbeeld. Bovendien let ik op de verdeling voor een begin, midden en einde.

Werken op gevoel en intuïtie

Omdat je als schrijver uitgaat van thema’s, is het volgens mij altijd wel zo dat gevoel en intuïtie een belangrijke rol speelt bij het schrijven van verhalen. Ongeacht of je een methodische of intuïtieve schrijver bent, of je organisch of planmatig schrijft. De drang om een verhaal te willen schrijven komt voort uit je innerlijk. Je schrijft over dingen die je belangrijk vindt, over ervaringen en gevoelens. Dingen die je raken en die je aan lezers duidelijk wilt maken. Kritiek op iets in de maatschappij of juist iets dat diep in de mens schuilt, je angsten en je dromen. Zelfs de meest planmatige methodische schrijver heeft in zijn verhalen gevoel en intuïtie nodig. Ik denk niet dat er verhalen bestaan die je los kunt zien van de auteur, ook al is het onderwerp nog zo abstract.

De mythe dat personages zelf aangeven wat er over hen in boeken komen moet, lijkt mij te veel op het schrijven van een religieus boek waarbij de schrijver wordt geleid door een hogere macht. Tenzij je de menselijke geest als een hogere macht wilt zien, geloof ik daar niet in. Uit ervaring weet ik echter wel dat de personages uit mijn verhalen vaak tot mij spreken via mijn onderbewuste. Als ik nog wat in bed lig te dommelen, zie ik beelden voor mijn geestesoog en heb ik gesprekken met personages. Gek genoeg vaak in het Engels en in een omgeving uit vreemde droomsituaties. Als ik vast zit in mijn verhaal, gebeurt het best veel dat ik door zo’n droom weer verder kan met schrijven. Vaak krijg ik dan een idee van iets dat ik nog miste, dat aan mijn uitgedachte scènes ontbrak. Soms is het de aanleiding om aan een nieuwe versie van het verhaal te beginnen, omdat de hoofdstukken die ik al geschreven had net iets anders moeten.

Ik denk dat het onderbewuste een erg belangrijke rol speelt in een creatief proces. In je hersenen zit namelijk alles wat je ooit hebt meegemaakt in je leven, alles wat je zintuigen hebben geregistreerd, opgeslagen. Daar is zoveel te vinden dat je verder kan helpen. Als je lief bent voor je geest, helpt hij waar je vastgelopen bent. Zelfs de interne criticus die je soms vreselijk laat twijfelen, heeft het goede met je voor. Hij wil je behoeden voor het maken van fouten of afgaan voor anderen.

Ergens is het jammer dat je als schrijver, naarmate je meer over schrijven leert, de onwetendheid en onschuldige onbevangenheid van toen je net begon te schrijven bent verloren. Door de redactie en de kritieken van lezers, door studies over schrijftechnieken en door waarschuwingen van wat je niet mag doen in fantasyboeken omdat een ander dat al heeft gedaan, word je soms wat angstig om vrij te kunnen schrijven wat je wilt. Goede feedback helpt je verder, als je er open voor blijft staan en zelf uitzoekt of het in jouw situatie werkt. Maar ongegronde kritiek en domme belemmeringen omdat iemand iets verbiedt, zorgen ervoor dat je soms het bijltje erbij neer wilt gooien. Ik hoop dat de twijfels die daardoor ontstaan nog eens uit mijn leven zullen verdwijnen. Dat ik mijn onbevangenheid weer terugkrijg en gewoon mezelf mag en kan zijn.

En ja, je verwachtte het zeker al, vrijheid is een thema dat mij raakt.

 

Vandaag tot zover. Volgende keer een nieuwe blog over schrijven.

Het is leuk om reacties op dit blog te krijgen, dus als je tot zover gekomen bent, laat dan weten wat je hiervan vond. Dat kan ook goed in de opmerkingen op Facebook.

Alvast bedankt daarvoor,

Groeten van Johanna Lime