Over schrijven – Pagina 3

18 juni 2020

Het tweede blog voor ‘Limeschrift’, in een serie van twintig blogs over schrijven.

Welke drijvende krachten zitten er achter een verhaal?

Maakt het hoofdpersonage het verhaal interessant om te lezen? Zijn het de opeenvolgende gebeurtenissen die de lezer meenemen naar de ontknoping van het verhaal? Of is het een combinatie van beide?

Vandaag gaat het over het onderwerp van dit plaatje.

PERSONAGEGEDREVEN of PLOTGEDREVEN verhaal.

Om uit te leggen wat personagegedreven en plotgedreven is, maak ik gebruik van informatie die ik op een gastblog van Jack Schlimazlnik vond, die hij ooit maakte voor de Online School van Marjon Sarneel. Helaas is deze schrijver slachtoffer geworden van het coronavirus in 2020. Ik hoop hem nog een beetje eer te kunnen bewijzen met het doen herleven van zijn blog, hoewel ik er natuurlijk grotendeels ook wel mijn eigen inzichten rondom dit onderwerp in heb verwerkt.

Jack schrijft in zijn blog dat er rondom plotgedreven en personagegedreven verhalen veel misverstanden bestaan. De termen plotgedreven en personagegedreven beschrijven wat de belangrijkste aanleiding voor de ontknoping van een verhaal is, wat de kern (het hart) van het verhaal is.

Bij een personagegedreven verhaal gaat het om de ontwikkeling die het (hoofd)personage meemaakt. De hoofdpersoon verwerkt in een dergelijk verhaal bijvoorbeeld het verleden, leert zichzelf accepteren of ontdekt iets van zichzelf waar hij/zij zich daarvoor nog niet bewust van was. De kern van personagegedreven verhalen is, dat de persoon aan het einde van het verhaal ten opzichte van het begin van het verhaal veranderd is. Dit komt bijvoorbeeld vaak voor in een ontwikkelingsroman waarbij een puber zich tot volwassene ontwikkelt. De ontknoping op het einde is het resultaat van die ontwikkeling. Andere plotwendingen die in het verhaal verwerkt zijn, hebben grotendeels te maken met hoe het denken van het personage verandert (of misschien juist niet verandert als thema van het verhaal).

De verhalen van Johanna Lime zijn veelal gebaseerd op een personage dat een ontwikkeling meemaakt. In het begin van het verhaal heeft dit personage nog een blinde vlek, iets van zichzelf waar hij/zij zich totaal niet bewust van is. Anderen in zijn/haar omgeving weten misschien wel dat het er is, maar het personage zelf weet dit (nog) niet.

Kamilia uit Schimmenschuw is in het begin van het boek bijvoorbeeld erg bang voor de schim die boven het moeras zweeft. Ze wordt op school gepest omdat anderen wel zien dat ze anders is, dat ze iets heeft wat zij niet kennen. Kamilia mist zelfvertrouwen en is minder ad rem dan haar vriendin. Door de tijdreis die ze op Chyndyro maakt, komt ze steeds meer te weten over het verleden van haar wereld, over de oorsprong van de magie, maar vooral ook over zichzelf. Aan het einde van het verhaal heeft ze een hele ontwikkeling doorgemaakt en komt ze er sterker uit. Ze is geestelijk gegroeid.

Ik heb als lezer van boeken bij mezelf gemerkt, dat ik personagegedreven verhalen vaak veel interessanter vind dan plotgedreven verhalen. In fantasy en vooral in Young Adult maar ook in science fiction komt dit vaak voor. Personages starten ergens, de wereld om hen heen verandert, ze moeten zich aanpassen, moeilijkheden overwinnen, flexibel zijn, beslissingen nemen, en komen er anders uit dan ze erin gestapt zijn. Ik houd van ontwikkelingen die hoopvol zijn naar de toekomst toe, van krachtige personen die hun lot in eigen hand nemen. Misschien is dat een reden waarom ik van dit genre ben gaan houden en dat deze boeken mijn voorkeur kregen boven detectives, thrillers en liefdesromans. Ik begrijp dan ook totaal niet dat iemand als Jack Schlimazlnik zich altijd zo tegen Young Adult uitsprak. Ik vind ook dat er door anderen niet zo minderwaardig over dit genre gesproken moet worden. Of Young Adult boeken al dan niet met het oog op deze doelgroep zijn geschreven, is voor mij minder relevant. Ik zie het meer als een vorm van marketing waardoor een boek een etiket krijgt en op een bepaalde plank in de boekenwinkel komt te liggen. Ik houd niet zo van dat etiketteren, mijn boeken zijn voor iedereen die ze wil lezen. Young Adult boeken doen naar mijn mening ook helemaal niets onder voor boeken die het etiket voor volwassenen meekrijgen. In boeken voor volwassenen zitten naar mijn mening juist vaak te veel harde martelscènes, seksscènes en geweld waar ik kriegelig van word. Wat dat betreft neig ik meer naar sociaal en intermenselijk dan naar hard en wreed.

Bij een plotgedreven verhaal is de aanleiding voor de ontknoping iets dat buiten het personage staat. Bij de ontknoping in een plotgedreven verhaal is het (hoofd)personage niet dramatisch veranderd ten opzichte van het begin van het verhaal.

Als voorbeeld van plotgedreven kun je bijvoorbeeld de boeken en de films van James Bond zien. Er zijn veel films over dit personage op de markt gekomen. Verschillende auteurs hebben de rol van geheim agent 007 vertolkt, maar aan het eind van de hele serie films blijft James Bond nog steeds dezelfde persoon. Het zijn de dingen die hij meemaakt in het verhaal die hem voortdrijven.

Miss Marple, van Agatha Christie, is ook hier ook een voorbeeld van. Als oude vrouw die zit te breien en intussen mensen observeert, gebruikt ze haar scherpe intellect om moorden op te lossen. Er zitten allerlei wendingen in het plot, de lezer wordt vaak op het verkeerde been gezet, maar uiteindelijk heeft Miss Marple alles uitgedacht en weet ze wie de moordenaar is. Ze is daar beter in dan een rechercheur van de politie die vaak nogal star overkomt. Maar uiteindelijk blijft Miss Marple hetzelfde oude vrouwtje met het scherpe verstand en verandert zij persoonlijk niet. Voorbeelden van plotgedreven verhalen zijn vaak detectives, thrillers, verhalen waarin de wereld gered moet worden van de ondergang, liefdesverhalen met de vraag of het zal lukken om de perfecte partner aan de haak te slaan, en horrorverhalen.

Ik heb de laatste jaren ook wel thrillers en horrorverhalen gelezen, maar zie daar steeds meer tegenop. Mijn smaak neigt toch meer naar verhalen waar een persoonlijke ontwikkeling in zit. Ik vind het prachtig om personages te leren kennen, om beweegredenen voor bepaald gedrag te doorgronden en om gevoelens mee te beleven.

En ja, ik ben echt gek op Miss Marple en heb genoten van James Bond films, kijk weer uit naar de detectivemaand en vind vooral de serie Midsomer Murders leuk. Maar ze zijn vooral voor licht vermaak en even wat ontspanning. Ik kijk ernaar en ga verder met de orde van de dag, ze raken me niet echt heel diep.

Dit in tegenstelling tot films als De herberg van het zesde geluk, Sleepless in Seattle, De Lord of de Rings trilogie, Harry Potter, Star Wars IV en I en Earth Sea. Die raken me veel dieper, vind ik veel mooier om naar te kijken. Daar word ik helemaal in het verhaal getrokken. Het enige nadeel hierbij is dan natuurlijk wel weer, dat ik een heel pak zakdoeken nodig heb en dat mijn ogen zo schraal worden van de tranen.

Voor de toekomst hoop ik nog veel boeken te lezen waarbij ik een zakdoek nodig heb, omdat de emoties van de personages zo geweldig mooi overkomen. Ik elk geval hoop ik op boeken waarin ik mee kan leven met een interessant personage. Dat het soms duistere kantjes heeft, maakt het wel interessanter, maar het hoeft niet per se. Het duister in boeken kan overdreven worden. Te veel vechtscènes achter elkaar vind ik niet spannend meer, vooral niet als de ontwikkeling van de personages uitblijft. Het hoeft niet zo zwart wit te zijn, ook subtielere en vrolijkere boeken kunnen prachtige ontwikkelingen laten zien.

De beste verhalen hebben een combinatie van plotgedreven en personagegedreven in zich. Zoals een plotgedreven verhaal personages kent, kent een personagegedreven verhaal een plot. Hoe een personage zich ontwikkelt, kun je in een plot vastleggen. Bijvoorbeeld welke ontmoetingen, gesprekken en gebeurtenissen van invloed zijn op de ontwikkeling van het vertrekpunt van het personage naar de climax en welke wendingen er tussentijds zijn.

Wanneer je als schrijver weet dat iets eraan komt, kun je er ruim op tijd op anticiperen. Zo voelt het voor de lezer natuurlijker als het eenmaal zover is. Je kunt de dingen in het begin aankondigen en de verwachtingen van de lezer later in het verhaal inlossen. Dat is belangrijk voor een verhaal.

Vandaag tot zover. Volgende keer een nieuwe blog over schrijven.

Het kan ook zijn dat ik het dan over lezen doe, want daar heb ik ook een serie ideeën voor bedacht.

Volg Johanna Lime en je ziet het vanzelf verschijnen.

Het is leuk om reacties op dit blog te krijgen, dus als je tot zover gekomen bent, laat dan weten wat je hiervan vond. Dat kan ook goed in de opmerkingen op Facebook.

Alvast bedankt daarvoor,

Groeten van Johanna Lime

13 juni 2020

Ik heb besloten te beginnen aan ‘Limeschrift’, een serie van twintig blogs over schrijven. Nu heb ik jullie natuurlijk al eerder op de hoogte gehouden van mijn schrijfwerk, dus waarin verschilt dit van de rest? Nou, hiermee wil ik een breder beeld geven over zaken waar een schrijver zoal mee te maken krijgt. Over welke beslissingen er genomen moeten worden en welke keuzes er zijn. Ik wil bepaalde handreikingen geven die jullie misschien ook handig vinden bij het schrijven van verhalen.

Ik zal proberen om met voorbeelden te komen van mijn eigen werk, maar misschien lukt dat niet altijd. Mijn plan is om theorieën of technieken te behandelen waar schrijvers wat aan kunnen hebben. Maar of jij er daadwerkelijk iets mee kunt, hangt van meer dingen af. Kijk zelf dus maar of je er iets aan hebt of niet. En als je suggesties hebt om deze serie beter te maken of als je verzoeken hebt, zie ik het graag in de reacties of op Facebook. Ik heb nu al twintig plaatjes met onderwerpen gemaakt voor deze blogs, maar er kunnen er later altijd nog meer bij komen als erom gevraagd is.

Ik weet niet of ik echt de kennis bezit om jullie vragen te beantwoorden, maar misschien heb je geluk en weet ik het intussen wel. Tenslotte heb ik al een aantal jaren ervaring opgedaan, of kan ik bepaalde informatie voor je opzoeken.

Vandaag gaat het over de onderwerpen van dit plaatje.

WIE, WAT WAAR, WANNEER, WAAROM en HOE. En het verhaalidee.

Het verhaalidee

Verhaalideeën ontstaan bij mij meestal doordat ik bewust op zoek ga naar opmerkelijk nieuws. Ik kan ook naar encyclopedische informatie over bijvoorbeeld mythologieën en fabeldieren zoeken, in de boeken uit mijn boekenkast. Ik kan soms door sprookjesboeken of andere boeken met ‘praatjes en plaatjes’ bladeren. Het kan ook zijn dat me ineens een woord te binnen schiet waar een verhaal in zit. Vaak komen er ’s nachts beelden naar boven drijven die geschikt zijn voor een verhaal. Als ik geluk heb schrijf ik die ideeën midden in de nacht in een kladschrift en ben ik ze ’s morgens niet vergeten. Er kunnen bepaalde zinnen zijn die mijn aandacht trekken en waar ik over na ga denken. Soms duurt het even voordat een idee zich vormt, bijvoorbeeld als ik mee doe aan een wedstrijd waar de thema’s al van aangegeven zijn. Dan hebben ideeën meer tijd nodig om te rijpen. Maar als ik eenmaal een idee gevonden heb en de ‘Wat als…’ vraag zich aandient, begin ik al gauw associaties op papier te zetten. Daarna schrijf ik aan de hand daarvan mijn verhaalideeën als zinnen en alinea’s op papier, meestal in een schrift of een notitieblok.

Bij de voorbereidingen voor een verhaal voor de National Novel Writing Month, geven ze deze vier manieren aan om ideeën voor een boek te genereren:

Gebruik een samenvatting van een boek, film of verhaal waar je van houdt. Schrijf belangrijke situaties, plotwendigen en omgevingen op. Ga er dan op variëren en zoek andere situaties, wendingen en omgevingen voor jouw verhaal. Verander bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden in de zinnen die je hebt gebruikt. Maar er een nieuw verhaal van.
Verzin een geschiedenis rondom een personage, iemand die je kent, hebt gezien op een foto, in de bus of een vroegere vriend met wie je het contact verloren hebt. Wie is de persoon die je intrigeert? Hoe was hun jeugd? Waar droomden ze van? Wat was hun grootste verlangen? Met welke obstakels werden ze geconfronteerd? Wat was hun grootste triomf? Vind het verhaal rond deze persoon. Welk avontuur maakt hij/zij mee? Waar vinden de veranderingen plaats?
Welke verhalen uit het nieuws zijn je bijgebleven? Voel je vrij om de basis van het nieuwsverhaal te gebruiken voor inspiratie, maar verzin je eigen details. Verander de plaats, de tijd, de specifieke kenmerken van de betrokken personen. Om wat voor mensen gaat het? Hoe zien hun levens eruit? Hoe zijn ze in die situatie terechtgekomen? Wat zullen ze moeten doen om eruit te komen? Wat zou er jaren eerder zijn gebeurd of wat zou er jaren later kunnen gebeuren?
Blader door foto’s (Pinterest of andere websites met afbeeldingen kun je hiervoor gebruiken) of prentenboeken/tijdschriften totdat je een of meer afbeeldingen vindt die je erg aanspreken. Schrijf vragen en ideeën op die hierbij naar boven komen. Baseer daar je verhaal op.

De vijf W’s

Wie, wat, waar, wanneer, waarom. Deze vijf woorden vormen samen de zogenaamde topische vragen. Deze vragen zijn in de Griekse oudheid geformuleerd om inzicht te krijgen in bestaande teksten.

Als schrijver kun je deze vragen heel goed gebruiken voordat je start met schrijven. De antwoorden op deze vragen vormen de pijlers van je verhaal.

Schimmenschuw als voorbeeld

WIE – om wie gaat het?

Het hoofdpersonage van Schimmenschuw is Kamilia Arras, een zestienjarige Laskoriaanse die op de hogere school studeert en in haar schoolvakanties weinig te doen heeft. Ze woont bij haar oma naast het moeras, waar ze steeds een geest ziet en hoort. En ze is er bang van.

WAT – wat gebeurt er?

De handeling. Het circus komt en Kamilia gaat in haar vakantie waarzeggen. Maar als ze haar eigen toekomst wil voorspellen, wordt ze door Avatars (goden) door een tijdpoort geworpen. Daardoor komt ze in een ver verleden terecht en is er een hele reis nodig om weer terug te kunnen komen, als dat nog gaat.

WAAR – Waar gebeurt het?

De locatie. Kamilia bevindt zich op zusterplaneet Chyndyro waar zeven magische dynastieën over zeven landen heersen. Ze moet bij iedere machthebber om een deel van de sleutel vragen van de tijdpoort die op Chyndyro staat, waarmee ze misschien naar haar oma terug kan.

WANNEER – Wanneer gebeurt het?

De tijdsbepaling. Het gebeurt als Kamilia net volwassen wordt (op haar zestiende op Laskoro) en tijdens de tijdreis door de landen van Chyndyro is het 3400 jaar eerder in de geschiedenis van haar volk.

WAAROM – Waarom gebeurt het?

De noodzaak. De Avatars hebben Kamilia nodig voor HUN plannen en Kamilia zelf kan er alleen op deze manier achter komen wie ze werkelijk is en welke belangrijke talenten ze bezit. Op het einde van het verhaal is Kamilia niet meer dezelfde persoon als in het begin, ze heeft zichzelf beter leren kennen en een ontwikkeling doorgemaakt.

HOE

Het woord HOE heb ik er bij Limeschrift 01 aan toegevoegd, omdat ik HOE ook belangrijk vind. Hoe vertel je als schrijver zo’n verhaal?

Je kunt je afvragen of je verhaalidee groot genoeg is voor een roman of dat het beter een kortverhaal kan zijn. En je kunt je afvragen welke persoonsvorm je wilt gebruiken, in welke tijd je schrijft, hoe je ervoor zorgt dat het verhaal een goede spanningboog krijgt zodat lezers willen doorlezen, welke verhaalelementen je erin verwerken moet, welke bijpersonages je erin verwerkt, wie de antagonist is en zo zijn er nog veel meer vragen die voor nu te ver gaan. Vandaag tot zover. Volgende keer een nieuwe blog over schrijven.

Het kan ook zijn dat ik het dan over lezen doe, want daar heb ik ook een serie ideeën voor bedacht.

Volg Johanna Lime en je ziet het vanzelf verschijnen.

Het is leuk om reacties op dit blog te krijgen, dus als je tot zover gekomen bent, laat dan weten wat je hiervan vond. Dat kan ook goed in de opmerkingen op Facebook.

Alvast bedankt daarvoor,

Groeten van Johanna Lime